AI-generator voor digitale kunstwerken aangeklaagd wegens auteursrecht-inbreuk

Programma's als chatbot ChatGPT en kunstgenerator DALL-E zijn de laatste tijd veel in het nieuws. Het zijn vormen van AI. Recent zijn echter in de VS enkele ontwikkelaars van AI-generatoren voor digitale kunstwerken aangeklaagd wegens auteursrechtinbreuk. Voor het 'trainen' van de AI zijn namelijk miljarden online-plaatjes van kunstwerken gebruikt en daarmee zouden auteursrechten zijn geschonden. Met deze online kunstgeneratoren kunnen met eenvoudige geschreven commando’s digitale kunstwerken worden gecreëerd. Deze tools zijn het afgelopen jaar enorm populair geworden in de VS. Ook de bekende beeldbank Getty Images is een procedure gestart in Londen wegens onrechtmatig gebruik van haar beeldbank door een AI-generator.

31 jan. 2023
Afbeelding1 ‘Een team advocaten’ Gecreëerd door AI programma DALL-E

Hoe werken de AI-kunstgeneratoren?

De AI-tools zijn zelflerende stukjes software die worden getraind met miljarden afbeeldingen van internet. Zij slaan wiskundige representaties van patronen op die uit de miljarden kunstafbeeldingen van internet zijn verzameld. De software creëert vervolgens op basis van de wiskundige representaties zelf nieuwe afbeeldingen. De oorspronkelijke - auteursrechtelijk beschermde - afbeeldingen waarmee de AI-kunstmodellen worden getraind, zijn kennelijk zonder toestemming van de originele makers gebruikt. Het probleem is nu dat de nieuw gegenereerde afbeeldingen/kunstwerken zijn gebaseerd op c.q. afgeleid van de originele kunstwerken/afbeeldingen. En daarmee vormen ze volgens de kunstenaars een inbreuk op hun auteursrechten. De kunstenaars zijn daarom in de VS een zogeheten ‘class-action’ zaak gestart waarbij andere gedupeerden zich later kunnen aansluiten. Volgens de Amerikaanse advocaat die de kunstenaars vertegenwoordigd zullen de AI-kunsttools de markt overspoelen met een gigantische hoeveelheden inbreukmakende afbeeldingen die daardoor blijvende schade zullen toebrengen aan de markt voor kunst en kunstenaars.

Fair use

De vraag die nu voorligt aan de Amerikaanse rechter is of de AI-systemen inbreuk maken op het auteursrecht van de kunstenaars. Volgens de makers van de AI-kunsttools valt het trainen van de software onder de zogeheten 'fair use'- exceptie, waardoor auteursrechtelijk beschermde werken toch onder bepaalde voorwaarden gebruikt mogen worden. In de VS zit het auteursrecht wat anders in elkaar dan in Nederland. Het Amerikaanse auteursrecht hanteert het concept van "fair use". Kort gezegd mag elk auteursrechtelijk beschermd werk gebruikt worden mits dat gebruik maar "eerlijk" (billijk) naar de rechthebbende toe is. De voorafgaande toestemming van de auteur is alsdan niet vereist. De rechter moet aan de hand van een viertal factoren bepalen of bepaald gebruik van een werk “fair” c.q. “billijk” is:

  • Het doel en karakter van het gebruik, inclusief de vraag of het gebruik commercieel is of educatief en non-profit;
  • De aard van het beschermde werk;
  • De omvang en de scope van het overgenomen deel in verhouding tot het beschermde werk als geheel; en
  • Het effect van het gebruik op de potentiële markt voor of waarde van het beschermde werk.

Het betreft een open toetsing; in principe kan elk argument en elke situatie in principe worden onderworpen aan deze toets. Deze analyse is in de praktijk erg lastig en wordt mede bepaald door interpretatie van eerdere rechtspraak.

Nederlandse (Europese) Auteurswet

In de Nederlandse (Europese) Auteurswet bestaat het fair use begrip niet. Op grond van ons (Europese) auteursrecht is het alleen toegestaan om beperkte en specifieke uitzonderingen in de Auteurswet op te nemen. Over gebruik door derden van afbeeldingen die op internet ‘beschikbaar zijn’, zijn ook in Nederland al talloze rechtszaken gevoerd. Naar Nederlands recht geldt nog steeds als hoofdregel dat de maker om toestemming moet worden gevraagd voordat er gebruik mag worden gemaakt van zijn auteursrechtelijk beschermde werken. Het is dus niet zo dat alles wat op internet gepubliceerd is zomaar gebruikt mag worden.

Al met al een spannende kwestie met mogelijke precedentwerking voor de wijze waarop AI-generatoren te werk (mogen) gaan. Wij zullen deze nauwlettend volgen.