Aanloop

Het geschil kent een lange aanloop. Het boek van Eiser was in 1992 uit de handel gehaald omdat het beledigende teksten bevatte en het tot voor kort niet duidelijk was wie de schrijver was. Vanwege het maatschappelijke belang is een ander boek verschenen (Boek 2) waarin men op zoek ging naar de auteur van het eerstgenoemde Boek.

In Boek 2 werd een aantal keer verwezen naar het eerste Boek door middel van citaten uit dat boek. Boek 2 werd op de website van de KB geplaatst. Later besloot de KB om ook het Boek in zijn geheel op de website te plaatsen, zodat de context van boek 2 goed werd weergeven en het standpunt van de auteur van boek 2 beter werd geïllustreerd.

Eiser, de auteur van het Boek, meende vervolgens dat de KB inbreuk heeft gemaakt op zijn auteursrecht door het Boek zonder toestemming gratis aan te bieden op de website en stapt naar de rechter.

Auteursrecht

Om deze kwestie goed te begrijpen eerst een kort woord over het auteursrecht. De houder van een auteursrecht, de Auteursrechthebbende, heeft het exclusieve recht om te beslissen over het openbaarmaken en verveelvoudigen van zijn werk. Voorbeelden van werken die in aanmerking kunnen komen voor bescherming onder het auteursrecht zijn: boeken, artikelen, foto’s. films en software.

Dat betekent dat er in de hoofdregel altijd toestemming moet worden gevraagd aan de auteur. Op deze hoofdregel zijn een aantal uitzonderingen. Zo kan een werk in het publieke domein vallen (de beschermingsduur van het auteursrecht is dan verstreken). Soms is er sprake van een zogeheten ‘beperking op het auteursrecht’ waar een beroep op kan worden gedaan. Een van die beperkingen is het citaatrecht. Het citaatrecht houdt kortgezegd in dat het is toegestaan om, zonder toestemming van de auteur, delen van een werk te citeren. Wel is vereist dat het werk rechtmatig (dus bijvoorbeeld met toestemming van de auteursrechthebbende) is geopenbaard.

Verweren KB

Terug naar de kwestie bij de rechtbank Amsterdam. De KB ontkent dat er sprake is van een inbreuk. De KB bezit een exclusieve licentie om boeken die niet meer commercieel beschikbaar zijn (gratis) online beschikbaar te stellen op de website van DBNL. Volgens de KB is er bovendien sprake van beperking op het auteursrecht van de Eiser, omdat er sprake zou zijn van rechtmatige citaten.

De KB voert daarnaast een aantal verweren die onder meer zien op het vereiste van een nieuw publiek, het citaatrecht en de vrijheid van meningsuiting. Daarnaast meent zij dat er sprake zou zijn van een ‘verweesd werk’.

Oordeel rechtbank

Het auteursrecht houdt onder meer in dat de auteur zelf het werk aan het publiek ter beschikking mag stellen dan wel mag beslissen dat iemand anders dat doet. Voor inbreuk op dit recht is vereist dat iemand anders dan de auteursrechthebbende, zonder toestemming, het werk ter beschikking stelt/mededeelt aan een nieuw publiek. Daarmee wordt een publiek bedoeld dat de auteursrechthebbende oorspronkelijk niet voor ogen had bij de publicatie. Toen het Boek uitkwam (1990) bestond het internet nog niet, daarom was het voor Eiser dus niet mogelijk om toen al rekening te houden met internetgebruikers als publiek. Het boek is door de KB online ter beschikking gesteld voor iedere internetgebruiker. De rechtbank trekt uit het voorgaande dan ook de conclusie dat er hier sprake is van een nieuw publiek en de KB het werk heeft medegedeeld aan een nieuw publiek wat dus een exclusief aan de auteur voorbehouden handeling is.

Ondanks dat het gehele boek op de website heeft gestaan is de KB van mening dat het Boek als citaat kan worden aangemerkt. Het was namelijk nodig om boek 2 in de juiste context te plaatsen en om discussie op te wekken van het werk van Eiser (het Boek), aldus de KB. De rechtbank brengt naar voren dat het mogelijk is dat een compleet boek kan gelden als citaat. De rechtbank benoemt dat het boek dan moet worden gebruikt ter illustratie van een uitlating, ter verdediging van een opvatting of om een intellectuele confrontatie teweeg te brengen. Hiervan is in dit geval geen sprake volgens de rechtbank. In boek 2 werd namelijk zelf al meerdere keren geciteerd uit het Boek. Hieruit volgt dat de auteur van boek 2 zelf al heeft afgewogen welke citaten uit het Boek relevant waren ter illustratie of om een intellectuele discussie teweeg te brengen. Er is volgens de rechtbank dus geen sprake van een gerechtvaardigde beperking op het auteursrecht van de auteur van het Boek.

De KB doet ook een beroep op de vrijheid van meningsuiting. De KB meent dat de (online) publicatie van het boek namelijk een wetenschappelijk doel dient, omdat het boek onderwerp was van een maatschappelijk discussie. De rechtbank oordeelt dat deze discussie nu niet meer actueel is, waardoor de (online) publicatie van het boek door KB een te beperkt wetenschappelijk doel dient.

Doordat de auteur van het Boek, volgens de KB, nooit bekend is geworden zou het een zogenaamd ‘verweesd werk’ zijn. Onder bepaalde voorwaarden mogen werken, waarvan de auteursrechthebbende niet geïdentificeerd is, (online) ter beschikking worden gesteld. Deze uitzondering geldt onder meer voor bibliotheken (die voor het publiek toegankelijk zijn), archieven en musea, die geen economisch/commercieel voordeel nastreven. Voorts is vereist dat er een zorgvuldig onderzoek heeft plaatsgevonden om de rechthebbende op te sporen en te identificeren (zonder succes). Zo moet worden bijgehouden welke bronnen er zijn geraadpleegd en welke informatie hieruit is voortgekomen. Ondanks dat de KB meent onderzoek te hebben gedaan en het onmogelijk was om te achterhalen welke bronnen zijn geraadpleegd, is dit nooit met bewijs onderbouwd. De rechtbank oordeelt dus dat er geen sprake is van een verweesd werk.

Conclusie

Wat leert deze kwestie ons? Denk altijd goed na voordat u een auteursrechtelijk beschermd werk zoals een boek openbaarmaakt. Wie is de auteursrechthebbende? Heeft hij nog auteursrechten? Gelden er beperkingen op het auteursrecht?

Heeft u vragen? Neem gerust contact met ons op. Ons kantoor is onder meer gespecialiseerd in het auteursrecht en wij helpen u graag verder!