Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft op zaterdag 11 april jl. een oproep geplaatst aan bedrijven en deskundigen om mee te denken over de ontwikkeling en inzet van apps in de aanpak van het coronavirus. Deze voorstellen moesten voldoen aan een aantal eisen. Zo mag de app persoonsgegevens niet centraal opslaan en mogen gegevens niet herleidbaar zijn tot individuen. Veel tijd om mee te denken over deze apps kregen de bedrijven en deskundigen echter niet: zij kregen slechts tot dinsdag 14 april, 12.00 uur de tijd om voorstellen in te leveren. Desalniettemin ontving het ministerie ruim 750 voorstellen. Minister de Jonge verwacht volgende week met een selectie van ongeveer vijf voorstellen te kunnen komen. Op 28 april zal het kabinet aankondigen op welke manier Nederland de maatregelen tegen het coronavirus voortzet, en onder meer ook of deze apps daarbij gebruikt kunnen worden.

Op het gebruik van tracking- en gezondheidsapps is veel kritiek geuit, evenals op de gehaaste aanpak van het kabinet. Zo heeft een groep van zestig wetenschappers en experts afgelopen maandag 13 april jl. een brandbrief geschreven aan het kabinet. In deze brandbrief vragen zij het kabinet om kritisch te kijken naar het nut, de noodzaak, de effectiviteit en de sociaalmaatschappelijke en juridische impact van deze ‘corona-apps’. Volgens hen is de inzet van dergelijke apps namelijk zeer ingrijpend. Zo hebben de apps onder meer impact op (data)privacy. Maar dat niet alleen, tracking- en gezondheidsapps raken ook aan andere mensenrechten waaronder de vrijheid van vereniging, het recht op veiligheid, het recht op gezondheid en het recht op non-discriminatie. De wetenschappers geven aan dat fundamentele rechten en vrijheden – ook in tijden van crisis - niet zomaar opzij gezet kunnen worden. Er moet in ieder geval een gerechtvaardigd belang zijn, het gebruik moet strikt noodzakelijk zijn, evenredig en beperkt in de tijd. De experts pleiten in hun ‘brandbrief’ aan het kabinet om verder te kijken dan naar privacy alleen, dit vergt een brede integrale, multidisciplinaire aanpak.

De betreffende apps verzamelen in meerdere of mindere mate bijzondere persoonsgegevens. Normaliter geldt op basis van de AVG dat de verwerking van dergelijke gegevens slechts in uitzonderlijke gevallen en onder strenge voorwaarden is toegestaan. Men is bevreesd voor het risico dat de verzamelde data (nu of in de toekomst) ook voor andere doeleinden gebruikt zullen worden, bijvoorbeeld voor het profileren van mensen, het categoriseren en scoren. Dit zou in de toekomst mogelijk kunnen leiden tot ongewenste vormen van profilering bij toezicht en surveillance, acceptatie voor verzekeringen of sociale uitkeringen, aanname of ontslag, etc. De overheid is nog maar kort geleden – in februari 2020 – door de rechter op de vingers getikt voor het gebruik van een algoritme - Systeem Risico Indicatie (SyRI) - waarmee allerlei gegevens van burgers aan elkaar gekoppeld kunnen worden om fraude op te sporen. De rechter oordeelde dat dit systeem een vergaande inbreuk op de privacy vormde. De overheid stopte na de uitspraak van de rechter met het gebruik hiervan. Ik schreef daarover eerder al een bijdrage in het OD-magazine dat u hier kunt vinden.

Enfin, de data die met de bewuste tracking- en gezondheidsapps wordt verzameld mag in de (nabije) toekomst onder geen beding worden gebruikt voor andere doeleinden, zoals profilering, risico-scoring, classificatie of predictie, aldus de wetenschappers. Om die reden zullen de apps aan de strengste gegevensbeschermingsvereisten moeten voldoen. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) bekijkt momenteel de opzet van zeven corona-apps die het kabinet overweegt in te zetten. A.s. maandag 20 april wordt daarvan de uitslag verwacht. Ik ben zeer benieuwd naar de ontwikkelingen in dezen; het zou mooi zijn als we met behulp van een app het maatschappelijke en economische leven weer iets meer zouden kunnen oppakken. Uiteraard dienen daarbij wel de fundamentele beginselen en waarden van onze democratische rechtsstaat op juiste wijze te worden gewaarborgd.