Het ontwerp van een woning van Heijmans – in dit geval een kleine, verplaatsbare woning - vormde recent de inzet van een procedure over auteursrechten. Heijmans was van mening dat een concurrent met diens ontwerp ‘Eco-One’ haar ontwerp had nagemaakt. De rechter oordeelde dat het ontwerp ‘Eco-One’ inderdaad inbreuk maakte op de auteursrechten die rusten op het ontwerp van Heijmans. De rechter legde vervolgens een inbreukverbod op voor de gehele Europese Unie: de woningen van ‘Eco One’ mogen dientengevolge in de gehele EU niet meer verhandeld worden.
(ontwerp) woning auteursrechtelijk beschermd
Het ontwerp van een woning kan in beginsel gelden als een auteursrechtelijk beschermd werk; dat geldt ook voor het bouwwerk zelf. Niet op ieder bouwwerk rust echter auteursrecht. Om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen, moet het bouwwerk een ‘eigen oorspronkelijk karakter en een persoonlijk stempel van de maker’ bezitten. Wat daaronder wordt verstaan is in jurisprudentie uitgewerkt.
Auteursrecht verkrijgt men vanzelf; er is geen registratie vereist. In de praktijk wordt auteursrecht daarom vaak ‘geclaimd’ door rechthebbenden. Dat wil zeggen dat zij zich simpelweg op het standpunt stellen dat er auteursrecht rust op hun werk. Als daarover dan discussie ontstaat, zal een rechter in een procedure vast moeten stellen of er wordt voldaan aan de auteursrechtelijke vereisten van een ‘eigen oorspronkelijk karakter en een persoonlijk stempel van de maker’. Dat betekent dat pas achteraf – in een procedure via de rechter – kan worden vastgesteld óf, en zo ja in welke omvang, er daadwerkelijk auteursrecht op een werk rust.
In het geval van het tiny house - de ‘Heijmans One’ - oordeelde de rechter dat sprake is van een auteursrechtelijk beschermd werk vanwege de onderscheidende vormgeving die zich uit in o.a. (de combinatie van) de volgende kenmerken:
Dat is te zien op onderstaande afbeeldingen
De vormgeving van het ontwerp is het resultaat van creatieve keuzes van Heijmans. Heijmans heeft hiermee een herkenbaar ontwerp gecreëerd.
Bij een vergelijking van de totaalindrukken van de beide tiny houses zien we diverse elementen van de ‘Heijmans One’ terugkomen. De afwijkende elementen in de ‘Eco-One’ zijn zo onbeduidend dat deze niet leiden tot een andere totaalindruk. Het heeft er dan ook alle schijn van dat met de ‘Eco-One’ bewust het ontwerp van ‘Heijmans One’ is gekopieerd, aldus de rechter. De ‘Eco-One’ maakt derhalve inbreuk op het auteursrecht van Heijmans. De rechter legt daarom aan de producenten van Eco One (EU Chalets en LASK) een inbreukverbod op voor de gehele Europese Unie.
Uitspraak inzien? Zie: https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBOBR:2020:2984
Persoonlijkheidsrechten architect
Auteursrechten op woningen en ontwerpen van woningen zijn veelvuldig onderwerp van rechtspraak geweest. Het gaat dan vaak over de zogenaamde ‘persoonlijkheidsrechten’ van de architect.
Naast de auteursrechtelijke exploitatierechten verkrijgt de maker van een werk – namelijk zogeheten ‘persoonlijkheidsrechten’. Deze auteurs-persoonlijkheidsrechten vertegenwoordigen de bijzondere band tussen de maker en zijn werk en zijn vastgelegd in artikel 25 van de Auteurswet.
De maker kan zijn (exploitatie)auteursrechten geheel of gedeeltelijk overdragen aan een derde partij, bijvoorbeeld aan een opdrachtgever. Dat kan door middel van een zogenaamde ‘akte van overdracht’. Met ‘akte’ wordt een overeenkomst bedoeld, geen notariële akte. In dat geval verliest de maker zelf zijn (exploitatie)auteursrechten. In geval van een gedeeltelijke overdracht van auteursrecht geeft de auteur toestemming om:
Overdracht van (exploitatie)auteursrecht betekent echter niet dat de maker helemaal geen rechten meer heeft. Zelfs nà het overdragen van zijn (exploitatie)auteursrechten, behoudt de maker van een werk namelijk zijn persoonlijkheidsrechten ex art. 25 Aw. Dat kan in de praktijk leiden tot lastige vraagstukken, bijvoorbeeld als men na jaren een bestaand bouwwerk wil verbouwen. Zie daarover het artikel: ‘Kan de architect zich verzetten tegen aantasting van zijn bouwwerk; hoe zit dat?’ Tijdschrift Bouwrecht, 56e jaargang, december 2019, M.H. Elferink en L.E. De Bont.