Portretrecht

Wanneer vormt iets een portret? 

Het woord ‘portret’ kan al snel de associatie wekken van een geposeerde foto van uzelf op bijvoorbeeld uw rijbewijs/paspoort. Het begrip ‘portret’ is echter ruimer dan dat. Sterker nog, om van een portret te spreken in de zin van het portretrecht is niet vereist dat de afgebeelde persoon poseert. Een foto van iemand die niet door heeft gehad dat hij werd gefotografeerd kan namelijk ook een portret zijn.

Een portret is een herkenbare afbeelding van (een deel van) het gelaat. Ook een afbeelding waarop de ogen van iemand zijn afgedekt, bijvoorbeeld met een zwart balkje, kan nog steeds een portret zijn. Zelfs een lookalike kan een portret zijn, lees hier bijvoorbeeld ons artikel over een zaak waarin een lookalike van Max Verstappen centraal stond. De techniek waarmee het portret is gemaakt is niet van belang. Zo kan een schilderij of beeldhouwwerk ook een portret vormen.

Geldt voor elk portret dezelfde regels?

Nee, er is een onderscheid in de vormen. Voor deze vormen gelden andere wettelijke regels. 
Het portretrecht bestaat uit twee vormen, namelijk:
-    een in opdracht gemaakt portret;  
-    een niet in opdracht gemaakt portret.

In opdracht gemaakt portret

Een in opdracht gemaakt portret is een portret dat op verzoek of in opdracht van de geportretteerde is gemaakt. Denk hierbij aan een pasfoto voor een paspoort. Als iemand toestemming heeft gegeven voor het maken van het portret betekent dit niet automatisch dat het een in opdracht gemaakt portret is. Bijvoorbeeld als uw werknemer instemt met het maken van een foto voor commercieel gebruik, dan vormt dit niet automatisch een in opdracht gemaakt portret.

Bij een in opdracht gemaakt portret bepaalt de geportretteerde over de openbaarmaking. De maker van het portret, bijvoorbeeld een fotograaf of u als werkgever, mag het portret dus alleen met toestemming van de geportretteerde openbaar maken. Toestemming voor het maken van een portret betekent dus niet dat daarmee ook toestemming is gegeven voor de openbaarmaking van het portret. Dit zijn twee verschillende dingen. Bij portretten die in opdracht zijn gemaakt ontstaan niet vaak problemen. Bij niet in opdracht gemaakte portretten daarentegen wel. Het vervolg van de tekst zal zich daarom op deze portretten focussen.

Niet in opdracht gemaakt portret

Bij niet in opdracht gemaakte portretten is het bijvoorbeeld voor de fotograaf of werkgever toegestaan om het portret te openbaren zonder de toestemming van de geportretteerde. Echter, dit geldt niet altijd! Het kan namelijk voorkomen dat de geportretteerde een zogeheten ‘redelijk belang’ heeft dat zich tegen de openbaarmaking verzet, waarover later meer. In die situatie is openbaarmaking door de fotograaf of werkgever dus niet toegestaan.

Wanneer is er inbreuk op portretrecht?  

Er is sprake van inbreuk op het portretrecht als  de geportretteerde een redelijk belang heeft om bezwaar te maken tegen de openbaarmaking. Er dient hierbij een belangenafweging plaats te vinden. Bij de afweging kijkt de rechter naar het belang van de fotograaf of werkgever (bijvoorbeeld vrije meningsuiting of een commercieel belang) en het redelijk belang van de geportretteerde. Een redelijk belang kan zijn gelegen in het privacybelang en/of het financieel belang van de geportretteerde.

Privacybelang 

Indien iemand een afbeelding openbaar maakt, zonder toestemming van de geportretteerde, waarop de geportretteerde bloot staat afgebeeld is overduidelijk sprake van een privacyschending. Voor geportretteerde die geen bekende personen zijn weegt het privacybelang zwaar. Bij bekende personen kan dit anders zijn, nu publicatie de enige nieuwswaarde met zich mee kan brengen.

Een geportretteerde zou in het algemeen ook kunnen optreden als zijn portret, zonder toestemming, wordt gebruikt in een reclame-uiting. Het publiek zal namelijk snel denken dat de geportretteerde het product of de dienst steunt en dus toestemming heeft gegeven, terwijl dat niet zo hoeft te zijn. De geportretteerde kan ongewild geassocieerd worden met producten/diensten. Dat kan zijn privacy schenden.

Praktijkvoorbeeld: werkgever gebruikt portret werknemer in commerciële reclame-uiting

Coolblue heeft het portret van een ex-medewerker gebruikt in commerciële uitingen. Coolblue plaatste het portret op haar bestelbussen en gebruikte het in een promotievideo. De ex-werknemer stapt naar de rechter nu hij meent dat zijn portretrecht wordt geschonden. De rechter weegt het commerciële belang van Coolblue af tegen het privacybelang van de ex-werknemer.

De rechter oordeelt dat er geen sprake is van inbreuk en noemt hiervoor de volgende redenen. Allereerst heeft de ex-werknemer door het ondertekenen van zijn arbeidsovereenkomst afstand gedaan van zijn portretrechten. De arbeidsovereenkomst bevat namelijk een bepaling waarin de ex-werknemer ermee instemt dat beeldmateriaal met zijn portret kan worden gebruikt in commerciële uitingen, zelfs na uitdiensttreding. Daarnaast had de ex-werknemer zijn toestemming gegeven voor het maken van foto’s en het figureren in een promotievideo.

De rechter oordeelt dat het commerciële belang van Coolblue om reclame te maken voor haar producten/diensten zwaarder weegt dan het privacybelang van de ex-werknemer en dat er dus geen sprake is van inbreuk. De rechter benadrukt dat Coolblue veel onnodige kosten zou moeten maken als zij niet langer gebruik zou mogen maken van de foto. Zo zal bijvoorbeeld de inzet van de bestelbussen moeten worden gestaakt en dit zal ten koste gaan van de bezorgservice. Bovendien is Coolblue de ex-werknemer al tegemoetgekomen door de promotievideo offline te halen en het portret op de bestelbussen in stappen te verwijderen.

Financieel belang

De geportretteerde kan zelf ook een financieel belang hebben waardoor hij zich kan verzetten tegen openbaarmaking. Deze geportretteerden zijn vaak bekende figuren wiens portret geschikt is voor commerciële exploitatie. Deze bekende figuren hebben in het algemeen het recht om een vergoeding te ontvangen voor het commerciële gebruik van hun portret. Is deze vergoeding afwezig dan kan de belangenafweging meebrengen dat het gebruik van het portret een inbreuk op het portretrecht oplevert.

Hoe zorgt u ervoor dat u portretten van uw werknemers kunt gebruiken voor commerciële doeleinden?

Toestemming voor het maken van het portret betekent niet dat het portret ook openbaar mag worden gemaakt. Hier dient u namelijk apart toestemming voor te vragen. Het is daarom aan te raden om bijvoorbeeld een bepaling in de arbeidsovereenkomst op te nemen waarin wordt geregeld dat de werknemer ermee instemt dat zijn of haar portret kan worden gebruikt voor commerciële doeleinden of waarin zelfs afstand wordt gedaan van het portretrecht.

Juridisch advies bij portretrecht

Heeft u juridische ondersteuning nodig omtrent portretrecht? Of is er juist een geschil ontstaan? Wij helpen u graag verder, bijvoorbeeld bij een portretrechtclausule in de arbeidsovereenkomst. U kunt vrijblijvend contact met ons opnemen of op onderstaande knop klikken en formulier invullen met uw vraagstuk. Op basis daarvan denken wij graag met u mee over mogelijke vervolgstappen.