De casus

De eisende partij is een onderneming die gespecialiseerd is in de bouw en verkoop van chalets.(1) Een onderneming (hierna: gedaagde) heeft een website waarop in totaal elf afbeeldingen van chalets te zien waren. Deze chalets zijn ontworpen en gebouwd door eiser. Drie van de elf overgenomen afbeeldingen betreffen ontwerptekeningen van de chalets, en de overige afbeeldingen zijn productfoto’s. Ook deze afbeeldingen zijn gemaakt door eiser. Volgens eiser maakt gedaagde inbreuk op haar auteursrecht door deze afbeeldingen te tonen op hun website.

Productfoto’s

De rechter gaat hier niet in mee, omdat zowel op de ontwerptekeningen als op de productfoto’s geen auteursrecht rust. Op fotografische werken kunnen wel auteursrechten rusten, maar dan moeten zij, net als ieder ander werk, beschikken over zowel een ‘eigen oorspronkelijk karakter’ als ‘een persoonlijk stempel van de maker’. Met name de laatste eis is hier relevant, omdat er pas sprake is van een persoonlijk stempel van de maker als die maker bij het scheppen van het werk vrije en creatieve keuzes heeft gemaakt. Dit levert problemen op in het kader van productfoto’s. Ter illustratie: productfoto’s zijn foto’s die veelal worden weergegeven bij (online) advertenties. Vaak staan zij tegen een neutrale achtergrond en hebben als hoofddoel om een zo volledig mogelijke indicatie te krijgen van het aangeboden product. Deze foto’s dienen als hulpmiddel voor de consument om een totaalindruk te krijgen van het product dat hem wordt aangeboden. De objecten op de foto’s worden daarom op een zo duidelijk, natuurgetrouwe en objectief mogelijke manier getoond. Daarmee is er geen sprake van vrije en creatieve keuzes van de maker, maar zijn de keuzes die hij maakt meer functioneel van aard.

Vrije en creatieve keuzes bij (product)foto’s

Het verkrijgen van een auteursrecht op foto’s in het algemeen was helemaal geen uitgemaakte zaak. Zeker toen fotografie net zijn intrede maakte, werd het veelal gezien als een mechanisch proces waarbij met een druk op de knop een stilleven van de realiteit mee kon worden weergegeven. Pas later werd de artistieke waarde van fotografie erkend, en daarmee de internationaal gerespecteerde mogelijkheid hierop auteursrechten te vestigen. Het Europese Hof van Justitie heeft daarbij een aantal factoren vastgesteld om te bepalen of de fotograaf vrije en creatieve keuzes heeft gemaakt. Zo kan een fotograaf zijn creativiteit uiten in het te fotograferen voorwerp, door de enscenering, compositie en belichting aan te passen. Bij het nemen van de foto kan de invalshoek, camera-instelling en gecreëerde sfeer naar wens worden aangepast. Tot slot kunnen creatieve keuzes worden gemaakt bij het ontwikkelen van de foto, bijvoorbeeld door het kiezen van ontwikkelingstechnieken of het gebruik van software.(2) Als een foto blijk geeft van dergelijke keuzes, kan auteursrecht worden aangenomen.

Een productfoto kan dus wel worden beschermd onder het auteursrecht, als het maar aan de criteria voldoet. In de zaak Red Prestige heeft de rechtbank onderscheid gemaakt tussen ‘gewone productfoto’s’ en ‘creatieve productfoto’s’ waarop zonnebrillen stonden afgebeeld.(3) De gewone productfoto’s betreffen ‘slechts’ een zonnebril. Bij de creatieve productfoto’s zijn de zonnebrillen geplaatst tegen een bepaalde achtergrond of is een verrassende compositie gebruikt, bijvoorbeeld dat de zonnebril wordt gedragen door een model. Laatstgenoemde foto’s kunnen naar oordeel van de rechtbank worden beschermd, omdat zij blijk geven van vrije en creatieve keuzes van de fotograaf. De ‘gewone productfoto’s’ zijn daarentegen gemaakt met voornamelijk technisch en functioneel bepaalde keuzes die niet getuigen van vrijheid of creativiteit. Deze vereisten zijn dus doorslaggevend om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen.

Overigens betekent het feit dat productfoto’s vaak niet auteursrechtelijk beschermd zijn, niet dat het overnemen hiervan zonder meer is toegestaan. Onder omstandigheden zou dit namelijk een vorm kunnen zijn van oneerlijke concurrentie. In uitzonderlijke gevallen zou het databankenrecht ook een rol kunnen spelen. Neem voor vragen gerust contact met ons op.

Oordeel en conclusie

In de zaak over de chaletfoto’s komt de rechter tot de conclusie dat eiser onvoldoende heeft onderbouwd waarom de betreffende foto’s auteursrechtelijk beschermd zijn. Gevraagd naar de gemaakte creatieve keuzes zijn deze volgens de rechter van ondergeschikte aard. Zo heeft volgens de eiser de belichting een rol gespeeld en is op één van de foto’s een stukje van de omgeving te zien rondom de chalet. Duidelijk is dat de gemaakte keuzes meer functioneel en technisch bepaald zijn geweest: de foto’s hebben een commercieel karakter en de objecten worden zo duidelijk, natuurgetrouw en objectief mogelijk getoond. Zodoende kan de rechter niet zien dat er sprake is van een persoonlijke noot van de maker, en wordt eiser in het ongelijk gesteld.

Het karakter van de productfoto maakt dat zij zelden voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komt. Door de begrijpelijke keuze voor de meest neutrale en objectieve wijze van fotograferen geeft zij daarmee de bescherming als het ware op. Organisaties zijn daarom, indien zij de wens hebben om hun productfoto’s auteursrechtelijk te beschermen, aangewezen op hun creatieve capaciteiten.

Vragen over het auteursrecht? Wij helpen u graag verder.

(1) Rb. Midden Nederland 22 februari 2023, ECLI:NL:RBMNE:2023:993 (Productfoto’s Chalets).

(2) HvJEU 1 december 2011, ECLI:EU:C:2011:768 (Painer).

(3) Rb. Amsterdam 9 februari 2022, ECLI:NL:RBAMS:2022:441 (Red Prestige).