Help! Mijn merk wordt gebruikt voor politieke doeleinden

Een merkhouder kan niet altijd verbieden dat zijn merk wordt gebruikt 

In beginsel geldt dat je niet andermans merk mag gebruiken zonder toestemming. Het merkenrecht beschermt degene die het merkenrecht heeft (de merkhouder) immers tegen ongeoorloofd gebruik van dit merk. ‘Bekende’ merken genieten een ruime bescherming. Er is sprake van een ‘bekend’ merk indien het merk bij een groot gedeelte van het publiek, waarvoor de producten of diensten van het merk bestemd zijn, bekend is. Te denken valt aan merken zoals Coca Cola, Red-Bull en Ikea. Een merkhouder van een bekend merk heeft een aantal (verbods)rechten. Indien een derde een teken gebruikt dat overeenstemt met het bekende merk, dan kan de merkhouder hiertegen optreden wanneer:

• de derde door dit gebruik meelift op de bekendheid van het bekende merk (m.a.w. ongerechtvaardigd voordeel trekt) of;
• het bekende merk hierdoor verwaterd, het verliest zijn unieke herkenbaarheid; of
• een negatieve associatie wordt opgeroepen met het merk, waardoor de reputatie wordt aangetast. 

Op dit verbodsrecht bestaan een aantal uitzonderingen. Iemand kan namelijk een ‘geldige reden’ hebben om een bekend merk te gebruiken. Gebruik van een bekend merk dat onder bepaalde omstandigheden een geldige reden kan opleveren is bijvoorbeeld gebruik:

• in keywords, daarbij wordt door een derde het merk gebruikt in de beschrijving van een advertentie voor de eigen producten of diensten, zodat men de producten of diensten van de derde als resultaat krijgt te zien indien bijvoorbeeld via Google wordt gezocht op het merk of
• in het kader van vrijheid van meningsuiting, zoals bijvoorbeeld in een parodie. 

Om een voorbeeld te noemen, in de rechtspraak is eens geoordeeld dat parodieën van Nijntje waarin Nijntje wordt geassocieerd met seks, drugs en terrorisme ook een ‘geldige reden’ kunnen opleveren. 

Maar hoe zit het dan als uw merk bijvoorbeeld wordt gebruikt in een gevoelige politieke campagne?  Deze situatie staat centraal in de rechtszaak die loopt tussen Ikea en de Belgische politieke partij Vlaams Belang.

De zaak: wat was er aan de hand?

De zaak komt in het kort op het volgende neer. Een Belgische politieke partij genaamd ‘Vlaams Belang’ presenteerde op 14 november 2022 een politiek programma onder de titel “IKEA-PLAN – Immigratie Kan Echt Anders”. De partij gebruikte de afkorting ‘IKEA’ voor Immigratie Kan Echt Anders en presenteerde dit in een vormgeving die sterk overeenstemde met een IKEA-handleiding. Ikea is van mening dat dit inbreuk maakt op haar merkenrecht. In een eerder item zijn wij dieper op het geschil ingegaan, dit leest u hier. De vraag is hier of de politieke partij een beroep op de ‘geldige reden’ uitzondering toekomt. Om deze vraag te kunnen beantwoorden vraagt de rechtbank hierbij verduidelijking aan het Europese Hof van Justitie (HvJ) in zogeheten prejudiciële vragen. Het is dan aan het HvJ om zich over de vraag te buigen en uit te leggen hoe het geldende recht op de juiste manier dient te worden toegepast/geïnterpreteerd. Voordat het HvJ dit doet wordt er altijd een advies geschreven aan het HvJ door een advocaat-generaal. Dit advies is recent verschenen. Het is vervolgens aan het HvJ of zij dit advies op zal volgen. 

Het advies van de advocaat-generaal (adviseur)

In zijn advies aan het Europese Hof van Justitie benadrukt de advocaat-generaal dat de vrijheid van het politieke debat een essentieel onderdeel is in iedere democratische samenleving en dat de vrijheid van meningsuiting hier onderdeel van uitmaakt. Aan de vrijheid van meningsuiting komt een brede bescherming toe, maar deze is niet onbegrensd. De vrijheid van meningsuiting kan een ‘gegronde reden’ opleveren om een bekend merk te gebruiken. Bij de beoordeling van een ‘gegronde reden’ dient een evenwicht te worden gevonden tussen:

• de vrijheid van meningsuiting: en
• de merkrechten van de merkhouder van het bekende merk. 

Een relevante factor hierbij is dat de uiting, met daarin het overeenstemmende teken, bij moet dragen aan een debat van algemeen belang. Het asiel- en migratiebeleid, waar het programma van de politieke partij op ziet, betreft een dergelijk debat van algemeen belang.

De advocaat-generaal is van mening dat het gebruik van het merk door de politieke partij in deze kwestie geen geldige reden oplevert. In deze kwestie weegt de bijdrage van het bekende Ikea merk aan het publieke debat namelijk niet op tegen het feit dat de politieke partij het merk gebruikt als een poging om mee te liften op de reputatie van een bekend merk (Ikea) met het doel een politiek programma te verspreiden en te promoten. Het programma van de politieke partij stelt namelijk geen kwesties aan de orde die betrekking hebben op dat merk, de merkhouder of diens goederen of diensten. Ter verduidelijking worden de volgende omstandigheden benadrukt:

• het asiel- en migratiebeleid heeft totaal geen betrekking op de merken van Ikea of diens goederen;
• Ikea stelt politiek neutraal te zijn en dit debat druist hiertegen in;

De advocaat-generaal benadrukt daarnaast dat de politieke partij had moeten aantonen dat:

• haar uiting, gebaseerd op het merk van Ikea in de context van een politiek debat, het merk, Ikea, of diens goederen tot doel heeft; Of
• Ikea bijvoorbeeld zelf door eerder gedrag heeft deelgenomen aan het desbetreffende debat.   

De advocaat-generaal concludeert dat hij vermoed dat er minder snel sprake zal zijn van de brede bescherming van de vrijheid van meningsuiting indien een politieke partij een politiek neutrale onderneming (zoals Ikea) bij een publiek debat betrekt met het doel zijn eigen boodschap te versterken 

Wij zijn in ieder geval razend benieuwd of het Europese Hof van Justitie het advies van de advocaat-generaal zal opvolgen.

Wij hebben veel ervaring in merkenrechtelijke kwesties. Vermoedt u dat er inbreuk wordt gemaakt, wordt u bijvoorbeeld merkinbreuk verweten of heeft u een vraag over uw merk? Wij denken met u mee en staan u graag bij! 

Advies advocaat-generaal: ECLI:EU:C:2025:886